Chùa Hương Hải (Linh Ứng tự – Gia Lâm, Hà Nội)

Tên gọi và vị trí địa lý

Chùa tên thường gọi là chùa Hương Hải (Hương Hải Ni viện) tên chữ là Linh Ứng tự, tọa lạc ở thôn Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. nằm ở vị trí trong đê sông Đuống ngoại thành Hà Nội, phía đông giáp với đến Thánh Gióng, phía Bắc giáp chùa Kiến Sơ.

Chùa Hương Hải là di tích tôn giáo thờ Phật, là nơi để thờ các danh sư truyền giáo, truyền kinh phật. Ngôi chùa là một trung tâm đào tạo Ni giới gắn liền với cuộc đời và đạo nghiệp của Ni sư Diệu Nhân (1041-1113) và là ngôi chùa được xem là Ni viện Phật giáo đầu tiên ở Việt Nam, chùa thuộc hệ phái Bắc tông.

Phù Đổng nằm ở vùng ngoại ô, cách trung tâm thành phố Hà Nội 17km, có nhiều cung đường khác nhau để đi đến chùa, có thể qua cầu Chương Dương rẽ vào đường Cổ Linh và đường QL1A hoặc có thể đi qua cầu Vĩnh Tuy.

Hiện tại chùa Hương Hải được Thầy Thích Diệu Lý trụ trì.

Lịch sử

Hiện chưa có thông tin chính xác nói về năm xây dựng chùa, theo cuốn Di tích lịch sử văn hóa cách mạng kháng chiến huyện Gia Lâm 2010 thì chùa Hương Hải được khởi dựng từ thời Lý (1009-1225), sau đó trải qua nhiều năm ngôi chùa được trùng tu nhiều lần.

Đến năm 2012 ngôi chùa được xây dựng lại các tòa Tam bảo, toà thờ Tổ

Ni sư Diệu Nhân

Trong sách Thiền sư Việt Nam có chép: Ni sư Diệu Nhân (1041 – 1113), thuộc đời thứ 17 Thiền phái Tỳ Ni Đa Lưu Chi đã từng trụ trì và hoằng hóa ở chùa Hương Hải.

Bà tên Ngọc Kiều là trưởng nữ của Phụng Càn Vương. Thuở nhỏ bà được vua Lý Thánh Tông nuôi dạy trong cung. Sau khi chồng mất, bà thủ tiết. Sau đó, bà cạo đầu xuất gia, xin thọ giới Bồ – tát với Thiền sư Chân Không, ngài ban cho bà pháp danh Diệu Nhân và dạy trụ trì Ni viện Hương Hải. Bà gìn giữ giới luật và hành thiền được chánh định, là người tu hành đắc đạo, tài đức khiêm ưu, công đức sánh ngang với hàng Tăng chúng, xứng danh là vị Tổ sư Ni tiêu biểu nhất của Phật giáo Việt Nam – Phật sử Trung Ni.

Năm Hội Tường Đại Khánh thứ tư (1113), ngày mùng 1 tháng 6, bà bệnh nặng và viên tịch, thọ 72 tuổi.

Kiến trúc

Kiến trúc chùa Hương Hải hiện nay là kết quả của những lần trung tu ở thế kỷ XX bao gồm: Nhà Tổ, nhà Mẫu, Tam quan, nhà kho, nhà khách, các kiến trúc được xây dựng gần nhau, chung một khoảng sân, tất cả khoảng sân trong chùa đều có mái che, các kiến trúc được xây mới cách đây gần 10 năm. Trong khuôn viên chùa có vườn cây và hồ rộng, tạo không gian thoáng mát cho ngôi chùa.

Cổng Tam quan

Kiến trúc cổng chùa Hương Hải gồm hai cổng, cổng ngoài được tạo thành bởi hai cột trụ biểu và bên trên có gắn tấm biển hiệu ghi tên chùa Hương Hải. Qua cổng ngoài là con đường dẫn vào cổng chính bên trong, ở bên phía tay trái gồm có 2 tòa nhà tầng, đây là nhà mẫu giáo của thôn trước đây, hiện tại đã được di dời đến địa điểm khác, ở bên tay phải là vườn đất trống trồng nhiều cây cảnh, con đường ở giữa được xếp kín các chậu cây cảnh dẫn lối vào cổng Tam quan.

Cổng chính chùa được xây dựng mới vào năm 2006, xây theo kiểu Tam quan tứ trụ, gồm 2 tầng, lối cửa duy nhất ra vào chùa ở giữa, cửa cổng bốn cánh bằng sắt, hai cổng phụ hai bên được xây tường kín giả cổng tam quan. Các cột trụ được ghi các dòng chữ Quốc ngữ dọc theo thân cột, hai cột trụ của hai bên cổng phụ được đắp lồng đèn, đỉnh cột đắp bốn hình chim phượng quay ra các hướng khác nhau .

Trên tầng hai của cổng Tam quan là gác chuông,  gác chuông gồm bốn trụ, hai trụ phía trước được khắc dòng chữ Hán, các mặt được trổ mở cửa thông qua nhau, mái làm hai tầng mái, tám mái, các đầu đao uốn cong đắp nổi hình lá.

Xung quanh gác chuông được làm hàng lan can đắp bằng xi măng, ở hàng lan can phía trước gác chuông được gắn trụ biểu hình cuốn thư ghi chữ: “Chùa Hương Hải”. Bên trong gác chuông treo quả chuông đồng được đúc vào ngày 2 tháng 9 năm 2020, mặt cổng trong chùa còn được xây dựng hai cầu thang ở hai bên nối từ sân lên tầng 2 đây là lối cầu thang để lên gác chuông. 

Nhà Khách

Qua cổng Tam quan, ở phía tay phải là tòa nhà khách 2 tầng, đây là nơi nghỉ ngơi và sinh hoạt các hoạt động của ngôi chùa và các khách du lịch đến tham quan.

Tam bảo

Tòa Tam bảo được sư thầy Thích Diệu Lý và các phật tử phát tâm xây dựng lại Tam Bảo mới vào năm 2013, phía đầu hồi ở hiên tòa Tam bảo có dựng hai tấm bia mới ghi nội dung những người công đức để xây dựng chùa Hương Hải vào năm 2013 – 2014.

Tòa tam bảo của nằm vị trí bên cạnh nhà khách, kiến trúc được làm kiểu chữ Đinh, nhà ba gian, xây kiểu đầu hồi bít đốc, nền nhà Tam bảo cao hơn nền sân 7 bậc thềm lên xuống. Hiên nhà được chống đỡ bằng bốn cột đá, gian giữa hiên nhà đặt thờ tượng Phật Thích ca ngồi trên đài sen, tượng tạc hoàn toàn bằng gỗ, cửa ra vào các gian được làm cửa bức bàn.

Bên trong nhà Tam bảo các vì nóc kiểu giá chiêng, các vì nách cốn chồng rường, các cột cái làm trụ, nền lát gạch đá hoa. Các gian đều được làm cửa võng sơn thếp vàng, chạm khắc hoa văn tỉ mỉ, gian đầu hồi tay trái đặt ban thờ Lục Đạo, bên cạnh là tượng Trừng Ác, gian giữa là gian ban Tam bảo, gian quan trọng nhất đặt các bức tượng  theo tầng lớp chạy dọc vào phía Hậu cung gồm: tượng A-di-đà, Tam thế Phật, Bồ tát Quan Thế Âm, Đức Thánh Hiền, Đức Ông, hai dãy tượng Thập Điện Diêm Vương… Bên tay phải là gian đặt tượng Khuyến Thiện.

Phần mái lợp ngói mũi hài, trên nóc ở giữa có được đắp hình hổ phù cõng bức phù điêu dạng cuốn thư trên lưng, trong cuốn thư có viết “香,海,寺”, dịch “Hương Hải tự”.

Ở vị trí sân phía trước tòa Tam bảo, nằm bên tay phải có đặt một bộ bể non bộ (tiểu cảnh) rộng hơn 2m, bên trong có đặt đài sen và tượng Quan Âm Bồ tát ngồi trên đài sen và rất nhiều bức tượng có kích thước nhỏ. Bên cạnh bể non bộ có đặt một gác khánh xây bằng gạch cao 1,5m, ở giữa là treo khánh đá dài 50cm, trang trí hoạ tiết lá đơn giản, phía dưới chân gác khánh có một tượng hình rùa bằng đá. Nằm cùng dãy với gác khánh là một gác chuông đơn giản treo chuông đồng.

Nhà Tổ

Toà thờ Tổ được xây dựng mới vào năm 2012, gồm 4 gian, 3 gian ngoài đặt tượng thờ, gian trong cùng đóng cửa kín. Hiên nhà gồm hiên phía trước và hiên bên đầu đốc tay phải toà, được dựng các cột cái chống đỡ, nền nhà cao hơn sân 5 bậc thang lên xuống, toàn bộ nền được lát gạch đá hoa, hai bên thềm bậc đặt hai tượng hổ bằng sứ, toà xây kiểu mái 2 tầng 8 mái.

Bên trong các gian được làm cửa võng sơn thếp vàng, bên tay trái phía đầu đốc đặt tượng Tổ Sư Ni Kiều Đàm Di Mẫu, gian bên cạnh là gian thờ Tổ Ni (đây là các vị sư ni từng trụ trì ở chùa), gian giữa là thờ Tổ Tăng, phía trên cửa võng có treo bức hoành phi ghi chữ Hán “光重印祖”, gian tiếp theo là gian Ký Hậu (là gian thờ để ảnh thờ các vị đã mất được người thân gửi lên chùa), gian đầu đốc là ban thờ tượng Đức Ông, cạnh Đức Ông là tượng Phật Quan âm nghìn mắt nghìn tay.

Phần mái dạng 2 tầng 8 mái, lợp ngói mũi hài, các đầu đao uốn cong, trên mái tầng 2 có khắc chữ Hán “Phúc Tổ Đường”, trên bờ mái chính giữa có đắp hình hổ phù cõng mặt nhật.

Nhà Mẫu

Đối diện nhà Tổ là nhà Mẫu, đây là gian nhà cũ và có diện tích nhỏ nhất và chiều cao thấp nhất, gồm 3 gian, khung nhà gỗ kiểu chồng rường, gian bên đầu đốc được nối liền với 1 gian nhà khách. Trước hiên nhà mỗi bên có một cột trụ biểu 4 mặt, bề mặt để trơn không trang trí, phần đỉnh cột làm dạng lồng đèn.

Gian đầu tiên đặt động Sơn Trang, bên trong có nhiều tượng nhỏ đặt xung quanh động, gian giữa là gian Thánh Mẫu, đây là gian duy nhất được trang trí cửa võng sơn thếp vàng và có các câu đối ở hai bên cột, phía trên cửa võng có bức hoành phi ghi chữ Hán “機 化 造” dịch “Tạo Hoá Cơ”, gian bên tay phải là gian thờ Trần Triều.

Phần mái và phần khung nhà của toà Mẫu đã cũ, có dấu hiệu xuống cấp.

Nhà Kho

Nằm ở phía sau nhà Tổ là 3 toà nhà kho nối liền nhau, dãy nhà kho là nơi để đồ dụng cụ, gian bếp, các vật dụng phục vụ cho chùa, trước là khoảng sân rộng kê bàn ghế ngồi nghỉ.

Khu Tượng

Phía trước tòa Tam bảo là khoảng sân rộng, qua khoảng sân là mảnh đất trồng cây, trên một khoảng đất trống có khu tượng bao gồm: tượng Thích Ca cao hơn 1m ngồi trên đài sen, đặt ở vị trí chính giữa, phía trước mặt là hai dãy tượng hai bên, bên trái gồm 2 tượng, bên trái gồm 3 tượng, các tượng có dáng ngồi quỳ chân trên kệ đá, tay chắp niệm phật, ngồi hướng quay nhìn vào Phật Thích Ca.

Trước khu tượng là một hồ nước rộng, có rào chắn xung quanh và có những đường đi lát gạch.

Di vật

Chùa Hương Hải với hệ thống di vật phong phú, đa dạng về chất liệu mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX – XX. Đặc biệt chùa còn giữ được nhiều tượng có giá trị, trong đó có ba pho bằng đồng: Đức Thế Tôn, tượng Di Lặc, tượng Tuyết Sơn.

Tượng A Di Đà ngồi tòa sen ở tư thế thiền định, tượng Quan Âm 12 tay.

Ngoài ra hiện chùa còn giữ được chiếc chuông đồng đúc năm Tân Sửu (1841)

Một khánh đá cổ

Ba tấm bia đá được dựng dưới gốc cây, ở khoảng sân phía trước tòa Tam bảo

Xếp hạng

Năm 1996, chùa Hương Hải đã được xếp hạng Di tích kiến trúc – Nghệ thuật Quốc gia. 

Tài liệu tham khảo

1.   Di tích lịch sử văn hóa cách mạng kháng chiến huyện Gia Lâm 2010. 
2.   Ni sư Diệu Nhân, Thích Thanh Từ – Thiền Sư Việt Nam, trang 100. 
3.   Thiền Uyển Tập Anh, quyển Hạ, Nxb Đại Học Vạn Hạnh 1976 – Lê Mạnh Phát, Trang 145.

Nguồn trích dẫn: https://chonthieng.com/