Chùa Ngọc Động (Gia Lâm, Hà Nội)

Lược sử

Minh văn trên quả chuông chùa “Linh Ứng thiền tự chung” (Chuông chùa Linh Ứng) niên hiệu Thiệu Trị 4 (1844) cho biết chùa làng Ngọc Động, xã Đa Tốn đã từng là một cổ tích danh lam có tiếng trong khu vực: “Được biết, chùa có chuông là để nỗi mê ở cõi trầm mà truyện truyền cho đạo Phật vậy. Những danh lam bảo sái (từ nhà Phật chỉ cảnh đẹp của chùa) nơi nơi đều có. Chùa Linh Ứng của ấp ta được sáng lập từ thời Hồng Bàng, chiếm chỉ trung của mạch đất, xứng đáng là cảnh đẹp nhất của Kỳ viên (chỉ nơi Phật ở), đằng sau gối lên sông dài, đằng trước hình sào đất phúc, cổ thụ xum xuê, địa đầu quang đãng, ngàn dặm thuyền xe, bốn mùa hoa cỏ mướt tươi… cũng là cảnh đẹp của xứ Bắc Giang và cũng là Ngọc Động vậy”.

Căn cứ vào quả chuông – di vật cổ có niên đại sớm nhất hiện còn được đúc vào ngày 17 tháng 4 niên hiệu Thiệu Trị 4 (1844) nhân dịp tu sửa lại chùa cùng hệ thống bia Ký kỵ bi ký lập ngày mùng 8 tháng 6 niên hiệu Thành Thái 5 (1893), Ký kỵ bi ký lập ngày 21 tháng 5 niên hiệu Thành Thái 5 (1893), Hậu phật bi ký niên hiệu Thành Thái 13 (1902), Linh Ứng tự bi ký lập ngày tốt tháng giữa đồng niên hiệu Khải Định 10 (1925) ghi việc các hội chủ và nhân dân bản thôn hưng công để tu bổ tôn tạo di tích, có thể khẳng định chùa Ngọc Động được khởi dựng ít nhất vào thời Lê và được trùng tu nhiều lần vào thời Nguyễn.

Kiến trúc

Di tích hiện toạ lạc trên một khu đất rộng thoáng trong khu vực cư trú của làng và ở ngay đầu làng với cảnh quan thoáng mát, không gian xanh tươi của cỏ cây hoa lá…Mặt bằng di tích bao gồm tam quan, tam bảo, nhà tổ, nhà mẫu, tháp mộ và sân vườn…

Tam quan chùa xây bằng gạch nối liền với tường bao quanh phía trước di tích, được tạo kiểu tứ trụ xây những mảng tường nối liền trở thành ba cửa kiểu cửa vòm. Trụ mặt cắt hình vuông, đỉnh trụ là phần mái tạo kiểu mái đao. Cửa chính giữa có phần mái kiểu chồng điểm hai tầng mái, cổ điểm xây bằng gạch bổ khung chia các ô trang trí hình rồng. Phía dưới phần mái tạo các khung để chữ Hán ghi tên chùa “Linh Ứng tự”. Phần thân của trụ được bổ khung để ghi câu đối chữ Hán, để trụ thắt cổ bồng.

Tam bảo xây dựng trên một nền cao so với mặt sân. Cấu trúc mặt bằng gồm tiền đường và thượng điện. Tiền đường xây kiểu tường hồi bít đốc nổi trụ biểu. Mái kiểu chồng diêm hai tầng lợp ngói mũi hài, cổ diểm xây bằng gạch bưng kín chia thành các ô trang trí hoa văn đề tài tứ quý, hình rồng. Bờ nóc, bờ dãi đáp kiểu bờ đỉnh, chính giữa là một biển chữ Hán để tên chùa “Linh Ứng Tự”. Phía trước nhà Tiền đường là một hàng hiên hẹp gồm năm gian. Kẻ hiện đô mái đặt trên cột đá vuông, đỉnh cột đỡ đầu kẻ, thân bỏ khung trang trí đề tài rồng, hoa lá… để trụ tạo thất cổ bồng. Tường phía trước tiền đường mở ba cửa hình chữ nhật ở ba gian, hai gian phụ mở cửa sổ hình chữ “thọ” tròn tạo sự thông thoáng cho di tích. Nam gian tiền đường kết cấu bởi sáu bộ vì bê tông giả cổ sơn màu gụ, bốn vì kết cấu kiểu “thượng giá chiêng, hạ kẻ chuyển”, hai vì hồi đặt trực tiếp lên tường kiểu giả “ván bưng”. Hệ thống xà lòng chạy suốt các gian. Các vì đều chốn cột đặt trên hệ thống xà gác trực tiếp lên tường. Thượng diện là một nếp nhà ba gian xây nối tiếp chạy dọc về phía sau. Nhà xây kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài. Hai bên tường hồi xây nối tiếp thêm hai nhà phụ kết cấu giống nhà thượng điện tạo kiểu tiền chữ nhất hậu chữ tam. Bên trong nhà thượng điện, nổi tiếp giữa các gian và các nếp nhà là hệ thống vòm cuốn. Chính giữa và hai bên sát tường hồi xây bệ gạch đặt tượng thờ.

Nhà Mẫu ở phía sau Tam Bảo, cấu trúc mặt bằng kiểu chữ Đinh gồm tiền tế và hậu cung xây trên nền cao 50cm so với mặt sân kiểu tường hồi bít đốc tay ngai, mái lợp ngói ta dạng ngói mũi hài, bờ nóc bờ dải đắp kiểu bờ đinh không trang trí, hai đầu đốc mái là hình hổ phù miệng ngậm bờ nóc. Tiền tế gồm bốn gian, phía trước là hàng hiên hẹp, cột hiên đỡ mái kết cấu bê tông, mở cửa hình chữ nhật gồm bốn cánh kiểu “thượng song hạ bản”. Ba gian tiền tế liên kết bởi các bộ vì bê tông giả cổ sơn màu vàng kết cấu kiểu “thượng giá chiêng, hạ kẻ chuyển”, hai vì hỏi đặt trực tiếp lên tường kiểu giả “ván bưng”. Trên tường hỏi sát mái mở các của hình chữ nhật kiểu ván gió tạo sự thông thoáng. Tiền tế có ba gian thông nhau là nơi thờ tự, riêng gian trái xây tường ngăn tạo thành phòng riêng biệt. Hậu cung là một nếp nhà dọc nổi liền với tiền tế kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài, bờ nóc, bờ dải đắp kiểu bờ đỉnh. Ba gian tiền tế kết cấu bởi bốn bộ vì kết cấu giống tiền tế. Hậu cung là nơi phụng thờ Tam tòa thánh mẫu.

Nhà Tổ gồm năm gian xây nối liền với nhà mẫu trên nền cao 50cm so với mặt sân kết cấu kiểu tường hồi bít đốc tay ngại nối trụ biểu. Mái lợp ngói ta dạng ngói mũi hài, bờ nóc, bờ dải đắp kiểu bờ đinh chính giữa nóc mái đắp hình mặt trời lửa, hai đầu đốc mái là hình thuỷ quái makara miệng ngậm bờ nóc. Trụ mặt cắt ngang hình vuông, đỉnh trụ tạo hình chim phượng đuôi chụm vào nhau, đầu quay về bốn hướng, thân của trụ biểu được bổ khung để ghi câu đối chữ Hán, để trụ thắt cổ bông. Năm gian nhà tổ kết cấu bởi bốn bộ vì tạo thành ba gian để trống kết cấu “thượng giá chiêng, hạ kẻ chuyển”, hai vì hồi đặt trực tiếp lên tường kiểu giả “ván bưng”. Hệ thống xà lòng chạy suốt các gian. Các vì đều chốn cột gác trực tiếp lên tường. Hai gian bên xây tường ngăn tạo thành phòng. Chính gian giữa nhà tổ đặt ban thờ và tượng tổ.

Di vật

Tồn tại tới ngày nay, chùa Ngọc Động còn bảo lưu được một bộ sưu tập di vật có giá trị lịch sử, văn hoá và nghệ thuật với nhiều loại hình và chất liệu khác nhau có niên đại thời Nguyễn: Chuông đồng niên hiệu Thiệu Trị 4 (1844), bia đá thời Nguyễn, bát hương đá… cùng hệ thống tượng pháp mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX – XX. Đây là những tác phẩm nghệ thuật thể hiện sự tài hoa tinh túy của ông cha ta trong nghệ thuật tạo tác đương thời đồng thời cũng góp phần không nhỏ vào việc tìm hiểu lịch sử hình thành, tồn tại của di tích, lịch sử vùng đất…

Chùa Ngọc Động đã được Uỷ ban nhân dân Thành phố Hà Nội ra Quyết định xếp hạng di tích Nghệ thuật năm 2009.

Tham khảo

Ủy ban nhân dân huyện Gia Lâm (2010), Di tích lịch sử văn hóa cách mạng kháng chiến huyện Gia Lâm, tài liệu lưu hành nội bộ.

Nguồn trích dẫn: https://chonthieng.com/