Chùa Yên Mỹ (Dương Quang – Gia Lâm, Hà Nội)

Tên gọi – Vị trí địa lý

Chùa Yên Mỹ, nằm ở xã Dương Quang, huyện Gia Lâm, Hà Nội, là một di tích có giá trị kiến trúc và tâm linh đáng chú ý, phản ánh sự phong phú trong tín ngưỡng và văn hóa tôn giáo của người Việt. Chùa còn được biết đến với tên chữ là “Phúc Nhân Tự Yên”. 

Lịch sử – Kiến Trúc

Dựa vào niên đại được ghi trên quả chuông đồng đúc vào năm Thiệu Trị nguyên niên (1841) và thông qua việc phân tích hệ thống tượng thờ, có thể suy luận rằng chùa được xây dựng vào khoảng thế kỷ XVIII-XIX. Vào năm 1992, chùa đã được chính quyền và người dân địa phương tiến hành tu sửa một cách quy mô. Năm 2003, một nhà thờ mẫu đã được xây dựng, tiếp tục làm phong phú thêm giá trị lịch sử và tâm linh của chùa.

Chùa Yên Mỹ tọa lạc trên một khuôn viên rộng lớn, thoáng đãng, với một ao nước phía trước và nằm ẩn mình sau một ngôi đình cổ kính, nằm giữa khu dân cư của làng. Khu vực di tích gồm có chùa chính, nhà mâu, và được bao quanh bởi một khu vườn rộng lớn với sân gạch xếp trước và sau. Chùa chính có kiến trúc hình chuôi vổ hay còn được gọi là chữ đinh, hướng về phía Tây Nam. Tiền đường là một dãy nhà ngang với ba gian hẹp. Trên bờ nóc chính giữa có một bức hình chữ nhật khắc ba chữ Hán lớn “Phúc Nhân Tự”. Hai tường hồi nối liền với hai cột trụ biểu. Thượng điện là một dãy nhà dọc với một gian, thông suốt với tiền đường. Tường hậu phía sau có một cửa nhỏ dẫn xuống nhà mẫu. Nhà mẫu, nằm ở phía sau chùa, là một dãy nhà dọc gồm ba gian, được xây dựng với tường hói bít đốc, mái lợp ngói ta, bên trong có bệ gạch để đặt tượng thờ.

Ảnh: chùa Yên Mỹ – xã Dương Quang

Thần tích

Điểm nổi bật của chùa Yên Mỹ là sự kết hợp độc đáo giữa việc thờ cúng Phật giáo và tín ngưỡng thờ Pháp Điện – một trong “Tứ pháp”, liên quan đến vùng đất Siêu Loại, Thuận Thành, Bắc Ninh trong quá khứ. Điều này không chỉ thể hiện sự đa dạng trong tín ngưỡng tôn giáo mà còn phản ánh tính đa văn hóa và sự kết hợp tín ngưỡng độc đáo tại khu vực này. Chính nét riêng đó đã làm nên giá trị phi vật thể đặc biệt của ngôi chùa, giúp các nhà nghiên cứu có thêm tư liệu tìm hiểu về lịch sử hình thành, tồn tại và phát triển của tín ngưỡng thờ Tứ pháp trên đất nước ta.

Truyền thuyết về Tứ pháp được ghi chép trong nhiều sách cổ như “Lĩnh Nam Chích Quái”, “Cổ Châu Pháp Vân Phật bản hạnh lục ngữ”, “Pháp Vân Thánh liệt”… Truyền thuyết kể rằng: “ Vào khoảng cuối đời Tây Hán, có nhà sư Tây Trúc là Khâu Đà La vân du tới trụ sở của Sỹ Nhiếp ở thành Luy Lâu, được một người mộ đạo mời về nhà mình ở Siêu Loại. Nhà có cô con gái 20 tuổi là Man Nương. Hàng ngày Khâu Đà La vẫn giảng giải về giáo lý đạo phật và còn dạy cho nhà Man Nương và dân làng tìm mạch đào giếng để lấy nước ăn. Sau đó không bao lâu, tự nhiên Man Nương mang thai sinh con gái. Man Nương bế con vao rừng tìm Đà La để trả đứa bé. Đà La đặt tên đứa bé là La Từ rồi niệm thần chú, hô cây rừng nhờ chăm sóc, bỗng một cây đại thụ tách làm đôi và Đà La đặt con vào trong đó. Sau cây đại thụ đó bị bão giật đổ, nước lũ cuốn trôi đến thành Luy Lâu. Dân trong vùng thấy cây gỗ toả  hào quang và mùi thơm ngát bèn tâu với pháp sư Sỹ Nhiếp. Sỹ Nhiếp sai lực sỹ kéo lên bờ nhưng không sao kéo được. Vừa lúc ấy, Man Nương đến và chỉ đẩy nhẹ là cây gỗ tự lăn lên bờ. Đêm ấy Sỹ Nhiếp nằm mơ thấy thần nhân ngỏ ý muốn tạc tượng thờ. Sáng hôm sau, ông sai người xẻ cây gỗ làm tư, tạc làm bốn pho tượng. Năm ấy, hạn hán rất to, bèn đem bốn pho tượng ấy ra để làm lễ cầu đảo. Lễ xong liền thấy mây đen kéo đến, mưa to đổ xuống trong sấm rền, chớp giật. Do vậy, Sỹ Nhiếp đặt tên cho bốn pho tượng là Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi và Pháp Diện”. Pháp Điện là vị thần đại diện cho phép làm ra chớp. Các nhà nghiên cứu lý giải: Pháp là phép, vân là mây, vũ là mưa, lôi là sấm, điện là chớp. Từ Pháp Vân là phép làm ra mây, mây sinh ra sấm chớp, sấm chớp lại gọi mưa về cho người dân cấy cầy, cho cây cối tốt tươi báo hiệu một mùa màng bội thu của cư dân trồng lúa nước.

Hiện vật

Chùa Yên Mỹ cũng như nhiều ngôi chùa khác, có hệ thống tượng trên tam bảo được sắp xếp tuân thủ theo nguyên tắc truyền thống, bao gồm 17 pho tượng lớn nhỏ. Trong đó có 12 pho tượng Phật, ba pho tượng mâu, một pho tượng tổ và một tượng thánh. Đáng chú ý nhất là tượng A Di Đà và tượng Pháp Điện, mang phong cách nghệ thuật của thế kỷ XVIII-XIX.

Tượng A Di Đà tại chùa Yên Mỹ, giống như những tượng A Di Đà khác trong Phật giáo, được tạo tác với kích thước lớn và giữ nguyên diện mạo truyền thống. Tượng ngồi theo kiểu kiết già, hai chân xếp bằng, hai tay ngửa trong lòng đùi và kết ấn thiền định. Trên tay giữa cầm viên ngọc, mặc áo pháp. Tượng thể hiện các đặc điểm tốt đẹp như đỉnh đầu có nhục kháo, tóc xoắn ốc, tai dài, khuôn mặt trầm tư, mắt khép hờ, sống mũi thẳng. Tượng mặc áo cà sa, ngực thắt dây anh lạc và các nếp áo dài xuống bệ sen.

Tượng Pháp Điện, ngồi thiền trên tòa sen với bốn lớp cánh, lớp dưới bẻ xuống. Tượng có đầu tóc xoắn ốc, khuôn mặt vuông, tai dài, mắt khép hờ, sống mũi thẳng, miệng mím và môi dày. Tượng có thân hình phụ nữ với ngực nở, eo thon, tay trái hạ xuống, tay phải giơ lên, cổ đeo vòng, mặc áo có hoa văn và váy được thắt bằng lụa. Tượng nổi bật với màu đỏ, cao 1,7m và bệ sen cao 0,25m, phản ánh phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII.

Chùa Yên Mỹ, qua thời gian, vẫn giữ được nhiều đặc điểm cổ truyền quý giá và bảo lưu nhiều di vật nghệ thuật như chuông đồng đúc năm Thiệu Trị nguyên niên (1841). Chuông có hình dáng đẹp với quai chuông là rồng đấu lưng, thân chuông tạo thành bốn múi, tên “An Mỹ Thiền tự” và hoa văn cách điệu. Bốn ô chữ nhật trang trí tứ linh, tứ quý, và bài minh. Ba mặt chuông ghi tên người đóng góp từ các thôn xã, và một mặt khắc bài minh và bát hương cổ. Tượng Pháp Điện là một phần quan trọng, phản ánh phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII-XIX và giúp các nhà nghiên cứu hiểu thêm về lịch sử tín ngưỡng thờ Tứ pháp tại Việt Nam.

Tài liệu tham khảo

1. Ủy ban nhân dân huyện Gia Lâm (2010), Di tích lịch sử văn hóa cách mạng kháng chiến huyện Gia Lâm, tài liệu lưu hành nội bộ.

Nguồn trích dẫn: https://chonthieng.com/