Vương Cô Đệ Nhất là một trong nhị vị vương cô – con gái của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Đệ Nhất Vương Cô nổi tiếng đôn hậu dũng cảm, được nhân dân khắp mọi miền xa gần cảm phục yêu mến và hương khói phụng thờ trong các đền phủ có thờ Tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần.
Vương Cô Đệ Nhất là ai ?
Vương Cô Đệ Nhất hay còn gọi là Đệ Nhất Vương Cô có tên thật là Trần Thị Trinh, hiệu là Quyên Thanh Công Chúa, là con gái lớn của Hưng Đạo Đại Vương và Nguyên Từ Quốc Mẫu. Có thể thấy, cô xuất thân trong gia đình dòng dõi quý tộc võ tướng anh hùng, có thân phụ là bậc lương đống của quốc gia, có công lớn với xã tắc, một mực trung với nước hiếu với dân người đã chỉ huy toàn quân Đại Việt đánh bại các cuộc xâm lược của quân Mông Thát. Còn thân mẫu hết mực đảm đang đoan hiền hậu, là hậu phương vững chắc và góp công không nhỏ trong ba lần kháng chiến chống quân Nguyên Mông. Xuất thân danh giá và được tiếp nhận những giá trị truyền thống gia đình nên từ thuở nhỏ, Quyên Thanh tính tình nhu mì, thông minh sáng suốt, có nhân với kẻ dưới nên ai cũng hết mực yêu quý; Cô được phong tước vị là Quyên Thanh Công chúa. Lớn lên, Cô trở thành người con gái xinh đẹp, đức hạnh, bao dung nhân hậu, tài năng xuất chúng hiếm có.
Năm Giáp Tuất (1274), Quyên Thanh Công chúa được gả cho Thái tử Trần Khâm và được lập làm Hoàng Thái tử phi. Đến tháng Mười năm Mậu Dần (1728), Thái tử được cha là Trần Thánh Tông nhường ngôi, lấy niên hiệu Thiệu Bảo (tức Trần Nhân Tông). Sau đó không lâu, đầu năm Kỷ Mão (1279), vua ban chiếu lập Quyên Thanh làm Bảo Thánh Hoàng hậu và được vua vô cùng sủng ái. Sau này sinh hạ nhiều người con, cả trai lẫn gái như Thái tử Trần Thuyên, sau là vua Trần Anh Tông, hoàng tử Trần Quốc Chẩn, Công chúa Huyền Trân, Công chúa Thiên Trân. Ngày 9 tháng 3 âm lịch năm Quý Tỵ (1293), vua Nhân Tông nhường ngôi cho Thái tử Trần Thuyên (tức vua Trần Anh Tông), rồi lên làm Thái thượng Hoàng, Hoàng hậu được suy tôn lên làm Khâm Từ Bảo Thánh Hoàng Thái hậu.
Không chỉ sáng suốt, nhân từ, Bảo Thánh Hoàng Thái hậu còn là người sáng suốt, mưu trí, dũng cảm. Thời vua Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông chỉ huy cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên Mông xâm lược, Hoàng hậu đóng vai trò rất quan trọng ở chốn Hậu cung và ổn định nội tichj nơi cung thất. Thậm chí có lần, Bà còn trực tiếp “thanh gươm yên ngựa”, xông pha trận mạc, giết giặc khiến chúng kinh hồn. Tương truyền, trong một số trận đánh quân Nguyên Mông, Bảo Thánh còn sát cánh cùng phụ vương Trần Hưng Đạo; vì thế ở nhiều đền miếu thờ vị danh tướng kiệt xuất đều đặt tượng bà ở cạnh.
Tại đền thờ Đức Thánh Trần ở Nha Trang còn bức bửu cáo viết những dòng ca ngợi lòng quả cảm của Bảo Thánh Hoàng hậu, được sử sách ghi lại qua hai câu chuyện bà quên mình bảo vệ vua. Theo đó, Trần Nhân Tông có một thú vui là được xem quân lính đấu với hổ, vì thế ông đã cho làm chuồng đấu hổ ở Vọng Lâu.
Trong Đại Việt sử ký toàn thư có ghi chép lại về câu chuyện này như sau:
“Mùa thu, tháng 9, ngày 13, Khâm từ bảo thánh hoàng thái hậu băng ở Lỗ Giang, phủ Long Hưng, tạm quàn ở cung Long Hưng.
Thái hậu nhu mì đức tốt, thông minh sáng suốt, nhân hậu với kẻ dưới.
Thượng hoàng có lần làm chuồng hổ ở thềm Vọng Lâu, sai quân sĩ đánh nhau với hổ, [thượng hoàng] ngự trên lầu để xem, thái hậu và phi tần đều theo hầu. Lầu thấp, song chuồng hổ và thềm cũng thấp, hổ bỗng nhiên thoát khỏi chuồng trèo lên lầu. Người trên lầu đều tan chạy cả. Chỉ có Thượng hoàng và Thái hậu cùng 4, 5 thị nữ còn ở đó. Thái hậu nghĩ không khỏi bị hại, mới lấy chiếc chiếu che cho Thượng hoàng và tự che mình. Hổ lên lầu gầm rống rồi nhảy xuống không vồ hại ai cả.
“Lại một lần Thượng hoàng ngự điện Thiên An xem đấu voi ở Long Trì. Con voi bỗng nhiên xổng thoát, xông tới, định lên điện, tả hữu đều sợ hãi tan chạy cả, chỉ có Thái hậu vẫn ở đó.”(1)
Bàn về chuyện này, Sử thần Ngô Sĩ Liên nói:
“Hổ hay vồ, voi hay quật, há chẳng đáng khiếp sợ sao. Thế mà Thái hậu đương lúc chúng lồng lộn xông xáo, tâm thần không dao động, bình tĩnh đối phó vì bà suy nghĩ chín chắn, lý lẽ đã sáng tỏ vậy.” Kể người đàn bà dáng điệu mềm yếu mà có thể như thế, so với nàng Tiệp Dư ngày xưa đứng chắn gấu [cho vua], có lẽ cũng không thẹn gì. Kẻ sĩ đại phu, há chẳng nghĩ làm thế nào đạt đến mức suy nghĩ chín chắn, lý lẽ sáng tỏ, để đối phó với mọi chuyển biến của sự cơ hay sao?(2)
Dù sao đi nữa, hình tượng một vị Hoàng hậu dũng cảm, dám ngăn hổ, cản voi sẽ mãi đi vào sử sách để cho thấy rằng người phụ nữ truyền thống vì thiên chức mà đứng về sau, nhưng khi cần thiết vẫn có thể đứng trước người đàn ông, mang theo dũng khí vô cùng. Bảo Thánh Hoàng hậu qủa thực là một hình tượng trọn vẹn về cái đức của người phụ nữ.
Tháng 9 năm Quý Tỵ 1293, Khâm Từ Bảo Thánh Hoàng Thái hậu bị bệnh nặng, từ vua quan đến dân chúng đều lo lắng, cầu khấn mong bà sớm qua khỏi. Biết bệnh tính ngày càng trầm trọng, Thái hậu đã uỷ thác cho em gái là Tuyên Từ thay mình chăm sóc Trần Anh Tông, dặn dò các vị đại thần nên tận trung báo quốc, vì nước vì dân. Đến ngày 13/9 năm đó thì bà mất tại cung Lỗ Giang, phủ Long Hưng (nay thuộc Thái Bình). Được tin vợ qua đời, vua Trần Nhân Tông lúc này đã làm Trúc Lâm đại sĩ đã cùng vua Trần Anh Tông và quần thần tổ chức tang lễ, đưa thi hài bà về táng ở bên lăng các tiên đế. Cho đến năm Canh Tuất (1310) thì được hợp táng cùng linh cữu vua Trần Nhân Tông tại lăng Quý Đức.
Sau khi thác hoá, cùng với Đức Thánh Trần Hưng Đạo Đại Vương cùng với những người trong dòng tộc nhà Trần, Quyên Thanh công chúa hiển thánh trở thành Đệ Nhất Vương Cô trong dòng tín ngưỡng Trần Triều.
Thờ phụng
Tục truyền, Quyên Thanh là tiên nữ hạ phàm đầu thai xuống làm con nhà họ Trần để làm rạng danh dòng tộc và Vương Triều. Trong hệ thống tín ngưỡng Trần Triều, Quyên Thanh công chúa được tôn là Đệ Nhất Vương Cô hay còn được gọi là Vương Cô Nhất. Ngày nay nhân dân các vùng thờ tượng Đệ Nhất Vương Cô cùng với Hưng Đạo Đại Vương tại một số đền. Còn riêng ở Đền Kiếp Bạc (Chí Linh, Hải Dương) và Đền Bảo Lộc (Nam Định) thì cô ngồi cận bên tả (bên trái) Đức Vương Phi.
Ngoài ra, đền Trần Thương (Lý Nhân, Hà Nam) hay đền thờ Đức Thánh Trần (Nha Trang) đều có ban thờ Nhị vị Vương Cô (hay Cô Đôi Nhà Trần) được nhân dân thờ cúng nghiêm cẩn.
Tại đền Đức Thánh Trần ở Nha Trang có phối thờ Đệ nhất Vương cô Quyên Thanh Công chúa – Bảo Thánh Hoàng hậu. Bức tượng của bà được tạc với dáng vẻ uy nghi mình mặc chiến bào màu trắng, tay trái cầm cờ lệnh. Tại đây còn bức bửu cáo viết những dòng ca ngợi bà như sau:
Đông A chi ngọc diệp lưu căn, giang sơn chung tú
Nam Việt chi kim âu vĩnh diện, thảo mộc quyết linh
Hương trú xuân viên, thụ kiếm nhi cao tiên chỉ điểm
nghĩa là:
Vốn là lá ngọc của nhà Trần, hun đúc bởi khí thiêng sông núi
Mãi như âu vàng của đất Việt, kết tinh từ linh diệu cỏ cây
Hương thơm bát ngát vườn xuân, gởi kiếm cung nhờ cao tiên chỉ dạy
Thời gian khánh tiệc
Ngày khánh tiệc của Vương Cô Nhất là 12/1 âm lịch hàng năm.
Hầu giá Vương Cô Đệ Nhất
Rất hiếm khi có người hầu về Đệ Nhất Vương Cô mà chỉ thỉnh cô tráng mạn (vì cô theo dòng tu ở ẩn trong núi nên hiếm khi ra ngự đồng, thế nên chỉ có một số ít các thanh đồng theo chân tu mới hầu cô).
Khi ngự đồng cô mặc áo đỏ (có thể thêu rồng phượng hoặc áo gấm), đầu đội khăn đóng (khăn vành dây), dùng von đỏ thắt dải buộc lên.
Bản văn
Hoa hải đường Đệ Nhất Vương Cô
Đất hạc hương là đất trâm oanh.
Kim chi ngọc diệp rành rành
Thái sư nhất phẩm quyền hành ai hay.
Trên phủ tía quyền tuân tiên nữ
Xuống hồng trần phụng sứ thánh quân.
Cành vàng lá ngọc thanh tân
Giáng sinh gặp lúc nhà trần trung hưng.Ngoài chin bệ quân vương giáng chỉ
Đệ nhất nương thần nữ tiên cung.
Càn khôn 2 vị chính trung
Sân rồng được sạch lầu rồng ngày nay.Trên tấu đối ba tòa soi sét
Vương cô đều vạn phép uy linh.
Muôn người bách bệnh tan tành
Nam sinh thanh tú nữ lành phương phi.Thét một tiếng tà tinh chốn lủi
Phép vương cô dũng mãnh tài cao.
Tang hình biến tướng trăm chiều
Trừ tà sát quỷ phép càng thần thông.Vương cô tỏ mặt anh hung
Mở đường con cháu lạc hồng bước lên.
Lời vàng phán ngọc truyền ra
Tấm nhuần cây cỏ muôn đời mai sau.Phượng hoàng vỗ cánh lên mây
Phất cờ nương tử tung bay long thành.
Oai linh như giục thế gian
Non sông nặng gánh trao tay bạn hiền.Các miền đệ tử xa gần
Đêm ngày vọng bái đèn hương khẩn cầu.
Lộc tài đôi chữ kiêm thu
Hương thơm một triện long thành kính dâng.Vương cô giáng phúc lưu ân
Năm canh quỳ trước lô hương khẩn cầu.
Sớm khuya tam chắp khấu đầu
Ngàn năm hưởng lộc thiên xuân thọ trường
Lòng thành vọng bái vương cô.
Chú thích
-
Đại Việt Sử Ký Toàn Thư – Bản Kỷ – Quyển V, Kỷ nhà Trần, tr.203.
-
Đại Việt Sử Ký Toàn Thư – Bản Kỷ – Quyển V, Kỷ nhà Trần, tr.203.
Tham khảo
-
https://tinnguongthomau.com/ban-van-de-nhat-vuong-co/
-
http://dothogo.com/tuong-nhi-vi-vuong-co
-
https://tinnguongviet.com/ban-van-vuong-co-de-nhat/
